Dòng chảy nhân tài chuyển hướng sang Trung Quốc, Mỹ không còn là điểm đến hấp dẫn cho giới học thuật

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa Mỹ và Trung Quốc, cuộc chiến không chỉ dừng lại ở các vấn đề thương mại hay quân sự mà còn mở rộng ra lĩnh vực nhân tài. Nhân tài hiện nay được coi là “vàng đen” mới, và dòng chảy này đang có sự chuyển hướng rõ rệt. Nhiều chuyên gia, đặc biệt là những người gốc Hoa, đang rời bỏ Mỹ để tìm kiếm cơ hội tại Trung Quốc hoặc các quốc gia khác, điều này đang làm thay đổi cấu trúc hệ sinh thái nghiên cứu và ảnh hưởng đến sự đổi mới toàn cầu.

Giữa giai đoạn từ 2010 đến 2021, gần 20.000 nhà khoa học gốc Hoa đã quyết định rời Mỹ, và xu hướng này càng gia tăng sau năm 2018. Những cái tên nổi bật như Yan Ning từ Princeton hay Gang Chen từ MIT trở về Trung Quốc không chỉ là những nhân sự bình thường mà còn là những nhà nghiên cứu hàng đầu. Các chính sách visa hạn chế, sự nghi ngờ về phân biệt chủng tộc, cùng với ngân sách nghiên cứu giảm sút đã khiến Mỹ trở nên kém hấp dẫn hơn trong mắt các nhà khoa học.

Thêm vào đó, tâm lý bất an do các sáng kiến như China Initiative và sự gia tăng cảm giác chống châu Á đã khiến nhiều người quyết định rời bỏ. Những lý do cá nhân như gần gũi với gia đình và sự gắn bó với văn hóa cũng đóng vai trò quan trọng trong quyết định này. Trung Quốc đã triển khai nhiều chương trình như Kế hoạch Nhân tài Ngàn người, cung cấp mức lương hấp dẫn, ngân sách nghiên cứu dồi dào, và các cơ hội lãnh đạo cho những người trở về. Các cơ sở giáo dục như Đại học Westlake hay Shenzhen Medical Academy đã đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở vật chất, biến việc trở về thành một bước tiến lớn trong sự nghiệp.

Nhà nước Trung Quốc chào đón những nhà khoa học này một cách nồng nhiệt, nhưng cũng yêu cầu họ thể hiện lòng trung thành với Đảng và tích cực tham gia vào mạng lưới kết hợp giữa khoa học và tư tưởng. Mặc dù có sự kiểm soát, Trung Quốc vẫn tạo ra một không gian sáng tạo, giảm bớt thủ tục hành chính và xây dựng lộ trình sự nghiệp rõ ràng cho các nhà nghiên cứu.

Trung Quốc đang thu hút lợi ích lớn từ việc các nhà khoa học trở về, thúc đẩy các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ lượng tử và y sinh. Các trường đại học tại Trung Quốc đang gia tăng thứ hạng toàn cầu, củng cố hình ảnh của Bắc Kinh như một trung tâm nghiên cứu hàng đầu. Tuy nhiên, sự thiếu cởi mở và tự do trong nghiên cứu có thể cản trở tham vọng trở thành siêu cường khoa học của quốc gia này. Mỹ đang đối mặt với nguy cơ mất đi lợi thế trong đổi mới, khi các trường đại học không còn là điểm đến lý tưởng cho các nhà nghiên cứu.

Dòng chảy nhân tài hiện nay trở nên linh hoạt hơn, với sự xuất hiện của các trung tâm mới như Singapore, Đức và UAE, thu hút những người không còn hứng thú với cả Washington lẫn Bắc Kinh. Để giữ chân nhân tài, Mỹ cần cải cách hệ thống nhập cư, cấp thẻ xanh cho sinh viên trong các lĩnh vực STEM, đơn giản hóa quy trình xin visa và chống lại phân biệt chủng tộc. Đầu tư công vào khoa học và thúc đẩy hợp tác toàn cầu là điều cần thiết để duy trì nguồn nhân lực chất lượng cao.

Trong khi đó, Trung Quốc cũng cần phải cân bằng giữa kiểm soát chính trị và tự do nghiên cứu để duy trì sự đổi mới. Các quốc gia như Canada, Úc và các nước châu Âu đang tận dụng cơ hội này để tạo ra môi trường thu hút nhà khoa học bất kể quốc tịch. Tương lai của khoa học có thể sẽ trở nên đa cực, không còn chỉ xoay quanh Mỹ nữa.